Wiedza o judaizmie

Równolegle z tendencjami bibliofilskimi, w XIX wieku rozpoczęło się bardziej systematyczne, naukowe zainteresowanie żydowską historią i kulturą. Największą w tym zasługę miał ruch umysłowy, znany jako Wissenschaft des Judentums albo ‘wiedza o judaizmie’. Zwolennicy nowatorskiego spojrzenia na tradycję i religię postulowali prowadzenie badań nad tekstami religijnymi zgodnie z nowoczesnymi, świeckimi metodami naukowymi. W ten sposób narodziła się wiedza o judaizmie, łącząca w sobie elementy teologii, literaturoznawstwa i historii oraz badań kulturoznawczych. Wrocław, ze swoją wykształconą żydowską społecznością, stał się ważnym ośrodkiem Wissenschaft des Judentums, stwarzając warunki do pracy najwybitniejszym rabinom i uczonym specjalizującym się w studiach żydowskich.

Żydowskie Seminarium Teologiczne

Zapis w testamencie wrocławskiego filantropa, Jonasa Fränckla, umożliwił otwarcie w 1854 roku Das Jüdisch-Theologische Seminar (Żydowskiego Seminarium Teologicznego), pierwszej nowoczesnej szkoły rabinicznej w Europie. Uczelnia, będąca hybrydą tradycyjnej żydowskiej jesziwy (wyższej szkoły talmudycznej) i nowoczesnego wydziału teologicznego na uniwersytecie, miała zarówno sprzyjać prowadzeniu badań naukowych, jak i kształcić rabinów i nauczycieli. Starannie dobrana kadra profesorska zapewniała najwyższy poziom edukacji.

Z Triestu do Wrocławia

Podstawą nowej jakości żydowskiego życia umysłowego było nabycie dla seminaryjnej biblioteki zbioru, który na długie lata stał się jej ozdobą. „Pozyskanie biblioteki Saravala uważam za godny kamień węgielny seminarium, jest to nowa manifestacja utworzenia tu centrum nauki żydowskiej” – pisał w liście z 25 listopada 1853 roku pierwszy dyrektor placówki – Zacharias Frankel. Kolekcję, po śmierci bibliofila skatalogowaną i wystawioną na sprzedaż przez jego syna, po długich i trudnych negocjacjach zakupił w imieniu seminarium wybitny historyk, Heinrich Graetz, za 8331 marek 31 fenigów.

Powiększanie księgozbioru

„Bowiem (…) należy zapewnić wychowankom seminarium sposobność korzystania ze środków dydaktycznych, których nabycie byłoby dla poszczególnego studenta bardzo trudne, jeśli nie całkiem niemożliwe” – pisał dyrektor Żydowskiego Seminarium Teologicznego, Zacharias Frankel, o stale powiększającej się bibliotece. Systematyczna rozbudowa księgozbioru nie ograniczała się do publikacji związanych ze studiami żydowskimi, gromadzono również dzieła z zakresu filologii klasycznej, nauk ścisłych i innych. Oprócz możliwości zdobywania kwalifikacji w zakresie judaistyki, zapewniano absolwentom również ogólne, świeckie wykształcenie. Zawartość biblioteki w pełni odzwierciedlała linię programową seminarium oraz kształtowała zainteresowania badawcze wykładowców i wychowanków.

Bezcenne judaika

Biblioteka Żydowskiego Seminarium Teologicznego z czasem stała się największym zbiorem judaików w Niemczech, jednym z najpotężniejszych w Europie. Zbiory stopniowo powiększano dzięki zakupom i spuściznom po wykładowcach Seminarium oraz darom z całej niemal żydowskiej Europy. Pod koniec lat trzydziestych XX wieku zbiory biblioteczne zawierały prawie 433 manuskrypty, 53 druki z XV wieku i 40 tysięcy woluminów druków późniejszych, systematycznie opracowywanych przez opiekujących się zbiorami bibliotekarzy.

Wszechstronność badań

Zarówno poszczególne egzemplarze, jak i cała kolekcja Saravala, stanowiły prawdziwą naukową inspirację. Heinrich Graetz w celu usunięcia niejasności w tekście badanych ksiąg biblijnych wykorzystywał podręczniki gramatyki hebrajskiej, na których podstawie powstawały także liczne prace filologiczne. Zacharias Frankel prowadził studia nad przekładami Biblii, a wrocławskiemu rabinowi, Abrahamowi Geigerowi, zawdzięczamy prace o twórczości średniowiecznego filozofa – Majmonidesa. Abraham Berliner prowadził badania dotyczące map Izraela w tekstach Rasziego. Bogaty zbiór inkunabułów opisany został przez wybitnego wrocławskiego historyka, Marcusa Branna, a David Kaufmann, rabin Budapesztu i znany badacz, prowadził studia nad iluminacjami żydowskich rękopisów.

czytaj dalej

Wojenne i powojenne losy